گام های پژوهش ( بخش یازدهم – انتخاب مساله)

به دنبال سوال در اطراف خود باشید

پیرامون ما بهترین منبع برای پیدا کردن سوالات پژوهشی دست اول و مناسب است. کافی است که کمی دقیق تر و حساس تر باشیم و به طور مرتب سوالاتی را در برخورد با هر پدیده از خود بپرسیم. مثلا " علی با دقت کردن در اطراف خود متوجه شده که تعدادی از هم کلاسی هایش چپ دست هستند، او از خود می پرسد: چند درصد مردم چپ دست هستند؟ آیا تعداد پسران و دختران چپ دست یکسان است؟ چپ دست ها با راست دست ها در چه موارد متفاوت هستند؟" این نمونه سوالات و سوالات مشابه علی را با مسئله وراثت آشنا می کنند و به همین سادگی موضوع جذابی برای پژوهش پیدا می کند.

از تجربه ها غافل نشوید

همه ما بارها تجربه سرماخوردگی را داشته ایم اما فقط، افراد دقیق و زیرک هستند که از این تجربه­ی تلخ یک موضوع پژوهشی جالب برای خود دست و پا می کنند. مثلا رضا به خاطر لذت نبردن از طعم غذا در این دوره، این موضوع را برای پژوهش انتخاب می کند. یا سپهر موقع ساختن حباب با تفنگ حباب ساز به این فکر می افتد که چه عواملی بر عمر بیشتر حباب ها تاثیر دارند.

مجلات علمی ، کتاب ها و آزمایش های علمی

گاهی با مطالعه دقیق و جستجوگرانه مجلات علمی می توانیم متوجه پرسش های کنجکاوانه ای در ذهن خود شویم. این پرسش ها در حقیقت می تواند در بعضی از موارد سر نخ یک کار پژوهشی جالب در زمینه علمی خاصی شود که زندگی شما را به کلی متحول کند. کتاب های علمی جزو بهترین منابع برای پیدا کردن ایده های جالب پژوهشی هستند. نگران تکراری بودن موضوع پژوهش خود نباشید مهم این است که شما دقت خود را در افزایش دهید و خود را آماده آینده نمایید.

گام های پژوهش ( بخش نهم – انتخاب مساله)

محدود کردن موضوع

وقتی موضوعی که علاقمند به دانستن در مورد آن هستیم را پیدا کردیم باید سعی کنیم آن را محدود کنیم تا قابل مطالعه و بررسی باشد. مثلا علی به موضوع "آب و هوا" خیلی علاقه دارد. اما این موضوع بسیار گسترده است و انجام پژوهش در مورد آن نیاز به وقت و انرژی زیادی دارد. او باید با مطالعه و تفکر بیشتر در مورد آب و هوا قسمتی از موارد مربوط به موضوع را انتخاب کند که هم مورد علاقه و هم در توان او است. علی با این توصیه موضوع زیر را برگزید:

تغییرات آب و هوا در کشور ایران چگونه است؟

اما این موضوع همچنان موضوعی باز و گسترده است و با وجود اینکه علی آنرا محدود کرده، ولی هنوز به اندازه کافی محدود نیست و نیاز به کار بیشتر دارد. از این رو توجه به در دسترس بودن اطلاعات در مورد موضوع مورد نظر، حجم اطلاعات در دسترس، میزان قابل اتکا بودن اطلاعات و سختی جمع آوری داده ها به بیشتر محدود کردن موضوع کمک می کند. برای مثال علی با کمک معلم علوم خود موضوع مورد علاقه خود را به صورت زیر باز نویسی کرد:

تغییرات آب و هوا در کشور ایران با تمرکز بر روی شرایط اقلیمی استان تهران و شهر تهران در 50 سال اخیر چگونه بوده است؟

این موضوع هم مکان جغرافیایی طرح را دقیق مشخص می کند و هم بازه زمانی مورد مطالعه را محدود می نماید. علاوه بر این مکان و بازه انتخاب موضوع به گونه ای است که به راحتی بتوان به داده های مورد نظر دسترسی پیدا کرد. بنابراین انتخاب موضوع محدود و مشخص اولین و شاید به جرات بتوان گفت مهم ترین بخش یک پژوهش است.

گام های پژوهش ( بخش هشتم – انتخاب مساله)

انتخاب مساله و موضوع پژوهش

حتما شما هم با این مورد موافقید که اولین قدم در پژوهش، انتخاب و مشخص کردن مساله است، جان دیویی هم می گوید: احساس وجود یک مشکل، اولین مرحله، پژوهش است.

به این معنی که پژوهشگر در کار خود با مانع یا مساله ای رویه رو شده که درس در حل آن ابهام یا تردید دارد.

در این صورت باید از این به بعد خیلی مراقب احساس های خود باشیم. منظورم احساس مساله یا مشکل است. وقتی که مساله ای ذهن ما را به خود مشغول می کند و علاقمند به یافتن راه حل برای آن هستیم آن موضوع می تواند تبدیل به یک موضوع پژوهشی برای ما باشد. این موضوع تنها با دقت و حساسیت ما نسبت به پیرامون مان پیدا می شود و حداقل یکی از دو انگیزه زیر برای انتخاب و حل آن برایمان وجود دارد:

1.       موضوع چیزی است که ما دوست داریم در مورد آن بدانیم

2.       موضوعی است که ما نیازمند به دانستن آن هستیم

اما چیزهایی که تا به اینجا مطرح شد در مورد انتخاب موضوع پژوهشی کافی نیستند و باید نکات دیگیری را هم در نظر بگیریم از جمله:

محدود کردن موضوع، مورد علاقه بودن موضوع، روشن و واضح بودن موضوع و ...

 

گام های پژوهش ( بخش هفتم – از خودمان بپرسیم)

پرسش در پژوهش

پژوهش شباهت زیادی به کار غواصان دریا وصیادان مروارید دارد زیرا:

1.       در آغاز بسیار سخت و دشوار به نظر می رسد ولی با تمرین و پشتکار آسان و دلپذیر می گردد.

2.       2. در عین دشواری، بسیار پربهره و سودآور است زیرا ثمره ی سالیان متمادی را درزمانی اندک به دست می دهد.

3.       همان گونه که اگر غواص به عمق دریا نرود مروارید نصیبش نمی شود پژوهشگر نیز بایستی عمیق و دقیق بخواند و بیاندیشد تا به نتایج عالی دست یابد.

خوب است در حین انجام یک پژوهش و دقت در مراحل آن به این سوالات فکر کنی و به آنها پاسخ دهی:

1.       آیا انجام این پژوهش در ابتدا برای تو هم مثل غواصی، سخت و دشوار به نظر می آید؟

2.       آیا انجام این پژوهش، غیر از به دست آوردن نتایج علمی حاصل از آن، نتیجه و تاثیر دیگری داشته است؟ در این صورت این اثرات چه چیزهایی هستند؟

3.       آیا در این پژوهش، تجربه تفکر عمیق و دقت و مطالعه دقیق داشته ای؟ اگر چنین نبوده، فکر می کنی چه عواملی می تواند باعث شود که انجام پژوهش ما را با مرواریدهای درخشان و فروزده ای رو برو کند و مهارت بیشتری را در ما رشد دهد؟

گام های پژوهش ( بخش ششم – مهارت های پژوهش)

مهم ترین هدف در انجام پژوهش

انجام پژوهش چه به صورت فردی و چه به صورت گروهی، علاوه بر دارا بودن فوایدی که تا به اینجا به آنها اشاره شد، تاثیرات شگرفی روی فرد محقق نیز می گذارد. از جمله مهم ترین این تاثیرات، تقویت و رشد مهارت هایی خاص در وجود پژوهشگر است. این مهارت ها عبارتند از:

مهارت بررسی و مشاهده                                  مهارت تفکر و برنامه ریزی

مهارت جمع آوری اطلاعات                              مهارت برقراری ارتباط

مهارت پیش بینی و فرضیه سازی                    مهارت تجزیه و تحلیل اطلاعات و نتیجه گیری

هر کدام از این مهارت ها در زندگی روزمره ما بسیار مهم و تاثیرگذار هستند. به عوان مثال وقتی کار پژوهش تمام می شود ما گزارشی از کار خود را ارائه می دهیم و در ارائه آن به نکاتی توجه می کنیم تا مطلب مورد نظر ما برای خواننده روشن و واضح باشد. این نوعی برقراری ارتباط است و ما در تمام طول زندگی خود به این مهارت به شکل های مختلف احتیاج داریم. یا در مورد مهارت مشاهده، مسلم است که هر کس دارای نگاه دقیق و جستجوگری است. بیش از دیگران و زودتر از آنها متوجه اتفاقات اطراف خود می شود و به این ترتیب از بسیاری مسایل پیشگیری می کند و با شناخت بهتر هر آنچه که در اطرافش هست، بهترین راه ها را برای خود انتخاب می کند. به این ترنیب هدف اولیه و ارزشمند ما از انجام پژوهش این است که مهارت های پژوهش را در خود پرورش دهیم و به یک انسان دقیق با مهارت های قوی پژوهشی تبدیل شویم.

گام های پژوهش ( بخش پنجم – پژوهش گروهی)

پژوهش گروهی

پیشرفت فردی بدون کار گروهی ممکن نیست. کار گروهی به تبادل افکار و گسترش مهارت ها میدان می دهد. رعایت مقررات کار گروهی به تمام اعضای گروه این امکان را می دهد تا درباره ی موضوع، هدف ها و انتظارات خود دید مشترکی داشته باشند.

این کار سبب تقویت احساس مسوولیت مشترک می شود. افرادی که در یک گروه کار می کنند، باید با دقت هماهنگ شوند زیرا ممکن است در برابر  انجام وظایف مقاومت کرده و پیشرفت را متوقف کنند، به هر حال در پژوهش های گروهی مهم این است که وقتی افراد دور هم جمع می شوند و گروهی تشکیل می دهند، افکار و انتظارات خود را با هم مبادله کنند. این کار سبب بهبود کیفی و کمی پژوهش می شود. چرخش مسوولیت ها برای انجام کارها بدان معنی است که همه ی اعضا فرصت پیشرفت فردی را داشته باشند و به این ترتیب امکان انتقال تجربه فراهم می شود که از نظر تقسیم مسوولیت و اولویت بندی فعالیت ها، بسیار مفید است. بنابراین ما پیشنهاد می کنیم که برخی پروژه های تحقیقاتی خود را به صورت گروهی کار کنید و فرصت چنین تجربه ارزشمندی را برای خود فراهم نمایید.

گام های پژوهش ( بخش چهارم – ویژگی های یک پژوهشگر)

ویژگی های پژوهشگر

·         داشتن دید منطقی و علمی

·         داشتن مهارت تخصصی در کار پژوهش و موضوع پژوهش

·         داشتن صبر و شکیبایی

·         دوری از تعصب، تقلید و احساسات شخصی و پیش داوری

·         داشتن بینش و قدرت استباط

·         داشتن شجاعت و شهامت

·         علاقه به کار گروهی

·         امانت دار و صادق بودن

پژوهشگر موفقی هستید و اگر بعضی از این ویژگی ها در شما وجود ندارد با بکارگیری نکاتی که در ادامه مجموعه گام های پژوهش بیان می شود، سعی کنید آنها را در خود به وجود آورید تا پژوهشگر موفقتری گردید. در ضمن اگر شما قصد انجام پژوهشی را دارید این سوال را از خود بپرسید:

آیا من با سوالی روبرو هستم که برای یافتن پاسخ آن نیاز به انجام مراحل یک پژوهش باشد؟ اگر چنین است پس دست بکار شوید.

گام های پژوهش ( بخش سوم – ویزگی های پژوهش)

ویژگی های اصلی پژوهش

پژوهش دارای ویژگی هایی است که آشنایی با آنها به روشن شدن مفهوم و معنی پژوهش کمک می کند.

1-      هدف اصلی پژوهش حل یک مساله است. بنابراین پژوهش در واقع جستجو برای یافتن پاسخ مسائل حل نشده است، به عبارت دیگر پژوهش نباید تکرار کار دیگران باشد و یا به حل مسایلی بپردازد که قبلا به وسیله دیگران حل شده است.

2-      پژوهش بر مشاهده و آزمایش تاکید دارد تا فرضیه ها آزمون شده، تایید و یا رد شوند.

3-      پژوهش به منظور جمع آوری داده های جدید یا دست اول و یا کاربرد داده های موجود برای محقق ساختن هدف های جدید است.

4-      پژوهش نیاز به تخصص دارد، پژوهشگر باید در زمینه کاری خود تجربه و ممارست داشته باشد.

5-      پژوهشگر باید بکوشد تا نتایج پژوهش او منطقی و عینی باشد و آنها را بیازماید.

6-      در پژوهش باید شکیبایی و صبر داشته باشیم و از عجله و شتابزدگی دوری کنیم.

7-      یافته های پژوهش باید با دقت، ثبت و گزارش شود، اصطلاحات و مفاهیم تعریف شود، روش کار به تفصیل شرح داده شود تا پژوهشگران دیگر نیز بتوانند از آن استفاده نمایند یعنی وظیفه پژوهشگر  با تمام شدن پژوهش به پایان نمی رسد بلکه او باید با تهیه گزارش دقیق یافته های خود را به اطلاع عموم برساند.

گام های پژوهش ( بخش دوم – اهمیت پژوهش)

اهمیت پژوهش در زندگی

حال این سوال ممکن است برای برخی پیش آید که چرا باید پژوهش انجام دهیم؟ یا انجام پژوهش چه اهمیتی دارد؟ با توجه به اینکه انجام پژوهش نیازمند وقت و زحمت است پرا ما باید خود را به زحمت اندازیم، مگر دانشمندان و فیلسوفان قبلا این زحمات را نکشیده اند؟ و ...

در پاسخ باید گفت که انسان همیشه به دنیای اطراف خود کنجکاو است و می داند که نظم خاصی در جهان وجود دارد، و سعی می کند با تفکر و تحقیق متوجه حوادث و اتفاقات شود، در طول روز هزاران نفر در کشورهای مختلف به صورت گروهی و فردی و در مکان های مختلف مثل دانشگاهها، مدارس، کارخانه ها و آزمایشگاه ها به پژوهش می پردازند. در این مراکز نیرو و وقت زیادی صرف این کار می شود، تا آنها در کار و اهداف خود پیشرفت کنند. به عبارتی می توان گفت پژوهش سبب رشد علمی و فرهنگی می شود و انسان را از جهل و ناآگاهی به علم می رساند و حقایق واقعیت ها را آشکار می کند و راه را برای حل مسائل و مشکلات پیچیده هموار می سازد.  ما با برخی از حقایق آشنایی داریم ولی برای کشف بهتر حقیقت احتیاج به بررسی و مطالعه بیشتر و منظم تری با استفاده از اصول پژوهش داریم.

گام های پژوهش ( بخش اول – مفهوم پژوهش)

پژوهش چیست؟

پژوهش معادل فارسی کلمه ی فارسی تحقیق است. کلمه ی تحقیق از زبان عربی گرفته شده و به معنای رسیدگی، بررسی و جستجو کردن و به عمق مطلبی پی بردن است. تحقیق یعنی حقیقت یابی، فعالیت منظم برای دستیابی به حقیقت و دانش نو. پس می توانیم بگوییم پژوهش یعنی جسنجو کردن برای کسب آگاهی های جدید با استفاده از روش علمی.

پژوهش در واقع تلاشی است که برای پی بردن به یک حقیقت و یا یافتن پاسخ یک سوال انجام می دهیم و برای دریافت پاسخ، روشی را انتخاب می کنیم که مارا به نتیجه برساند. به عبارت دیگر، پژوهش فعالیت های منطمی است که در جهت حل یک مشکل (اجتماعی، هلمی و ...) انجام می دهیم.

پژوهش به شما این امکان را می دهد که، داده ها را جمع آوری کنید، فرضیه بسازید، ایده ها را بررسی کنید، آزمایش کنید، دنبال راه حل ها بگردید، تصمیم بگیرید و مهمتر از همه، دربازه ی خود و دنیای اطراف خود مطالعه کنید. هدف پژوهش کشف و گسترش دانش و حقیقت و کنار زدن دیوارهای نادانی است.